Milieu: milieunieuws, milieukennis, milieuprofessional

Kernenergie uit thorium, opgewekt in een Molten Salt Reactor (MSR) doet grote duurzaamheidclaims en wordt daarom groene kernenergie genoemd. De broers Harry en Noud te Riele hoorden ervan en beseften van de hoed noch de rand te weten. Ze kwamen in actie. Met de Vereniging van Milieuprofessionals (VVM) organiseerden zij de bijeenkomst Groene kernenergie: Belofte of onzin? die vorige week in het Haagse perscentrum Nieuwspoort plaatshad.

De situatie waarin de voor- en tegenstanders van kernenergie terecht zijn gekomen, laat zich enigszins vergelijken met de patstelling waarin de Montagues en de Capulets, de twee families in Shakespeare’s tragedie Romeo en Julia, zich bevinden: ze hebben zich geschikt in de status quo en spreken niet meer met elkaar. De vraag die tijdens de bijeenkomst centraal stond is of de MSR, met thorium als brandstof, de kampen kan verzoenen.

Intellectueel verplicht
Gespreksleider Harry te Riele, werkzaam bij Dutch Research Institute for Transitions (DRIFT), meent dat het gevaarlijk is de discussie over kernenergie naar de achtergrond te laten verdwijnen: ‘Ze moet op de voorgrond spelen. En we zijn het intellectueel verplicht ons er in te verdiepen.’

De ruim dertig aanwezigen werden geïnformeerd vanuit een technisch-wetenschappelijk perspectief en vanuit het perspectief van het transitie-denken. Het publiek zelf bracht het derde perspectief in: de ethiek, het oordelen over de intenties en consequenties van het menselijk handelen. Als een discussie over kernenergie ergens op strandt, is het wel op dit laatste.

Transitie van energievoorziening
In een luchtig tweegesprek met Henk Huizing van InnovatieNetwerk vertelde Derk Loorbach (directeur van DRIFT) over de transitie naar een duurzame energievoorziening. Volgens Loorbach is een transitie een fundamentele verandering van regiem. Wat betreft de energiemarkt bevinden we ons momenteel in de take-off naar een nieuw regiem, met als gevolg destabilisatie van het oude regiem.

‘Shell is een fossiel bedrijf dat hoort bij het oude regiem,’ zegt Loorbach. ‘En de regering wil dat oude regiem continueren.’ Hij meent dat de huidige dynamiek op de energiemarkt het centraal gezag ondermijnt en vergelijkt het oude regiem met een gevangenis. ‘Ik verwacht een soort van gevangenisopstand,’ associeerde hij door op zijn metafoor.

Zo’n opstand kan succesvol zijn in een instabiel systeem; maar het ontregelt het oude regiem en brengt daardoor de basisenergievoorziening in gevaar. Hierop anticiperend zijn er mensen die bang zijn dat op grote schaal het licht uitgaat in Nederland. Of dit zal gebeuren, valt nog te bezien, meent Loorbach. Wel is volgens hem de situatie urgent. Daarom pleit hij met het oog op een nieuwe en gewenste stabiliteit voor een collectief opschalen van de kleine vruchtbare ideeën en initiatieven.

Spoedcursus kernenergie
Diederik Samson (PvdA) vindt kernenergie een overbodige tussenstap op de weg naar een duurzame energievoorziening. ‘Ik ben het daar volstrekt niet mee eens,’ reageerde Jan Leen Kloosterman, wetenschappelijk onderzoeker bij TU Delft, toen hem deze opmerking werd voorgelegd. ‘Thorium is duurzaam zat.’

Kloosterman gaf voor deze bijeenkomst een spoedcursus kernenergie, toegespitst op de MSR-thorium, en aangaande duurzaamheid in relatie tot de gangbare uraniumreactor. In zijn vergelijking komt de MSR-thorium overduidelijk als duurzamer en veiliger naar voren. Zijn verhaal bevestigt de her en der verspreide duurzaamheidsclaims op het web. Waarschijnlijk leggen ook kolencentrales het af tegen de MSR-thorium als het over duurzaamheid gaat.

Visionaire investeerders
Wat blijft zijn de risico’s en, hoe beperkt ook in omvang, het kernafval: deze zullen vooralsnog struikelblokken in de (ethische) discussie blijven. De kampen zullen zich hieromtrent niet verzoenen. Daarbij is er nog onduidelijkheid over de impact van de thoriumwinning op milieu en landschap. Een onafhankelijk en degelijk uitgevoerde LevensCyclusAnalyse (LCA) zou wat dat betreft een vergelijking met andere grondstoffen mogelijk maken. Volgens een van de aanwezigen is deze echter niet voorhanden. En veiligheid? Kloosterman ziet veiligheid vooral als een uitdaging voor de techniek.

Wereldwijd is momenteel geen enkele MSR-thorium in bedrijf. Toch heeft deze vorm van kernenergie alles voor op de aloude uraniumcentrale. Deze laatste is echter onderdeel van het oude regiem en maakt daarom op het gebied van kernenergie de dienst uit. In de jaren vijftig van de twintigste eeuw is nagenoeg alle kennis en kapitaal ingezet op het spoor van uranium. Een ombuiging naar MSR-thorium vergt een enorme inspanning, visionaire investeerders en vooral veel tijd.

Basisenergiebehoefte
‘Je moet ‘m niet telkens aan en uit zetten,’ zegt Kloosterman. Daarom denkt hij dat de MSR- thorium bij uitstek geschikt is voor zo’n 20 tot 30% van de basisenergiebehoefte in een toekomstig stabiel energieregiem na transitie. Dit aandeel wordt nu nog door kolencentrales geleverd.

‘Iedere generatie opnieuw meent op een kruispunt van onomkeerbare keuzes te staan,’ fluistert iemand in de zaal. Toch is de urgentie waarop Loorbach wijst niet uit de lucht gegrepen. Iedereen die de ontwikkelingen volgt, zal erkennen dat er is veel roering is op de energiemarkt. Er dreigt wel degelijk instabiliteit en de MSR-thorium verandert daar niets aan. Want zelfs onder de meest gunstige voorwaarden zal ze nog altijd te laat komen om op korte termijn te kunnen voorzien in de basisenergiebehoefte. Die plek zal daarom binnen een afzienbare tijd zijn ingenomen door een aantal nog duurzamere technieken dan groene kernenergie.

Die andere transitie
Volgen we dus het spoor van het transitie-denken, dan mogen we aannemen dat we nooit een MSR-thorium in Nederland zullen zien verrijzen. Welnu, mocht dat waar zijn, betekent dat dan ook dat alle wetenschappelijk onderzoek naar MSR-thorium moet worden stopgezet? Natuurlijk niet, maar de transitie die de wetenschap reeds onderging maakt stopzetting wel waarschijnlijk.

Waar voorheen de eindterm van wetenschap innovatie was, is dat tegenwoordig winst of de markt. Waar voorheen in de slipstream van lopend onderzoek onverwachte ontdekkingen werden gedaan die later geheel nieuwe onderzoeksgebieden (en markten) ontsloten, bepaalt tegenwoordig de financiele haalbaarheid van het vooraf door de markt gestelde doel de richting, duur en breedte van het onderzoek.

Nemen we dus aan dat de MSR-thorium te laat komt, dan moeten we helaas ook vrezen voor de voortzetting van het onderzoek. Tenzij de lobbyisten voor kernenergie een toontje lager gaan zingen en zich sterk maken voor de MSR-thorium. Want zoveel is zeker: kernenergie is een taaie, het laatste woord erover zullen wij niet meer horen.