Milieu: milieunieuws, milieukennis, milieuprofessional

Lachen als een boer met kiespijn. Ik zou hier graag een mop willen vertellen, maar mijn kop staat er niet naar. Europa hapt naar adem. Zogenaamd sterke leiders verlakken het volk met sofistische absurditeiten en verlaten het politieke toneel als chaos dreigt. Hoelang zal er nog zorg voor het milieu zijn?

Eerst een sofistische absurditeit. Wilders legt de schuld voor de ravage van de Brexit bij de eurofielen omdat zij naar de kiezers weigerden te luisterden. De eurofielen zijn verantwoordelijk voor de schade, niet Boris Johnson en Nigel Farage. Volgens deze redenering is het ook de schuld van de eurofielen dat er geen plan is voor het Britse afscheid.

Geschopt en geslagen

Ik kon niet slapen, hoe ik ook woelde en draaide, overal zag en hoorde ik schreeuwende lieden. Kent u het beeld van de dubbele mensenhaag waar tussendoor voorovergebogen individuen rennen die beschimpt, bespuugd, geschopt en geslagen worden? Dat zag ik de hele tijd en daarom kon ik niet slapen.

De Engelse taal heeft een woord voor dit fenomeen: gauntlet, betekenende: ‘go through an intimidating or dangerous crowd, place, or experience in order to reach a goal’ of ‘undergo the military punishment of receiving blows while running between two rows of men with sticks’. De Nederlands taal heeft er bij mijn weten geen woord voor, daarom geef ik het fenomeen de naam blaathaag. Vooral linkse politici moeten het ontgelden in de blaathaag, die men zich kan voorstellen als een steeg ramvol gammel argumenterende en elkaar tegensprekende reaguurders.

Totale versimpeling

Het komt erop neer dat men tegenwoordig sterk geneigd is complexiteit zo geborneerd als maar kan te benaderen. We willen simpel zijn. Over complexiteit zegt De Groene Amsterdammer, u weet wel, dat linkse blaadje, dit: “De wereld anno 2016 zit vol problemen die niemand lijkt te kunnen oplossen. Wie niet goed begrijpt hoe die wereld werkt, is niet gek of dom. Want de wereld is ook complexer, chaotischer en moeilijker te besturen dan voorheen.” Mooi. Dus: durf het niet te begrijpen, maar geef niet op, blijf proberen.

De dubbele mensenhaag kent nog een andere betekenis, namelijk die van de wedergeboorte. Op een website over initiatieriten las ik dit: “Met het opstellen van de mensenhaag geeft men gestalte aan de idee dat de nieuw ingewijden als door een baarmoederhals glijden naar de nieuwe levensfase.” De blaathaag als baarmoederhals voor de geboorte van zogenaamd sterke leiders.

Twee keuzemogelijkheden

Ik kom vaak op bouwplaatsen van particulieren. Bijna alle (zelf)bouwers vinden de milieuwetgeving (of omgevingswetgeving) een lastig obstakel. Niettemin, en dat is een hele troost, zijn deze mensen redelijk en bereid het belang van deze wetgeving in te zien. Maar stel nu dat een of andere malloot het op zijn heupen krijgt en een petitie start voor een referendum tegen milieuwetgeving. Een referendum, bij uitstek het democratische instrument van de blaathaag, met twee keuzemogelijkheden: 1) ik wil geen milieuwetgeving en 2) ik wil wel milieuwetgeving. Wat denkt u dat de redelijke zelfbouwers gaan stemmen? Ik zou graag een mop willen vertellen, maar mijn kop staat er niet naar.

De filosofen Peter Sloterdijk en Bernard Stiegler waren vorige week in Nijmegen voor een debat over het antropoceen. Heel soepel verliep het niet. Sloterdijk lijkt het allemaal wel best te vinden en verliest zich in grapjes. Stiegler is zo thuis in zijn eigen filosofie dat hij soms vergeet dat er mensen zijn die net van tafel komen. Toch leverde het wat op.

Zowel Sloterdijk als Stiegler hanteert het antropoceen als filosofisch concept, waarmee ze het tijdperk aanduiden waarin de invloed van de mens op de biosfeer onmiskenbaar en alomtegenwoordig is. Volgens hen begint het met de uitvinding van de stoommachine, die de industriële revolutie inluidde. Met deze machine ontstond de ‘burning class’, grapt Sloterdijk, ermee alluderend de working class.

De debatleider verzoekt de twee filosofen iets over het antropoceen te zeggen aan de hand van de vier hoofdvragen van Kant: wat kan ik weten, wat moet is doen, wie is de mens en wat mag ik hopen? De antwoorden van Stiegler waren het interessantst, die van Sloterdijk het gevatst.

Fatalistisch?

Beide filosofen zien de huidige tijd min of meer als laatste fase van het antropoceen. We verzieken de aarde en onszelf; doen we niets, dan is het afgelopen. Dit is geen fatalistisch doembeeld, want een blik op het nieuws levert keer op keer het bewijs, deze week nog met het bericht dat in de EU jaarlijks duizenden mensen sterven door de uitstoot van kolencentrales. Daar helpt geen uitstappen uit de EU aan.

Het fraaist vond ik Stieglers uiteenzetting aan de hand van Kants vraag naar wat we kunnen weten, de vraag kortom naar wat kennis is. Het begin van de Verlichting viel zowat samen met de uitvinding van de stoommachine en de filosofie van Kant. Maar, redeneert Stiegler, als kennis ons voorspoed brengt, dan kunnen we de kennis, zoals die vanaf Kant werd opgedaan geen kennis noemen. Die vorm van kennis leidt namelijk tot onze ondergang. Wat dus nodig is, is (nieuwe) kennis, aldus Stiegler. 

Cultuur versus natuur?

Filosofie is geen wetenschap. Wel maakt filosofie de weg vrij voor wetenschap. Zelf merk ik, wanneer ik me weer eens in een filosoof verdiep, dat er zich weer nieuwe inzichtjes aandienen. Zo las ik dat de Duitse wetenschapper Humboldt de ‘uitvinder van de natuur’ wordt genoemd. Humboldt werkte in het begin van de negentiende eeuw. Zijn conceptualisering van de natuur is dus een vrucht van de Verlichting. Een conceptualisering die de mens (met zijn cultuur) buiten de natuur plaatste. Met de ‘kennis’ van nu mogen we misschien wel zeggen dat dat niet zo’n goed idee was.

De filosofie van Stiegler verdient meer aandacht, denk ik iedere keer als ik erin lees. Geen gemakkelijke filosofie. Wel levert de inspanning telkens weer wat op, al is het maar een bril om naar het wereldgebeuren te kijken. Een mooie, doch altijd nog pittige inleiding op zijn denken is Per toeval filosoferen. Lees het en denk mee aan nieuwe kennis.