Milieu: milieunieuws, milieukennis, milieuprofessional

Een basisschool boomt twee hele middagen met het voltallige team over hun missie en visie. De school moet zich namelijk onderscheiden van andere scholen in het middelgrote dorp. Er is een peperdure professional ingevlogen die dit proces begeleidt. De directeur wil niet dat het leerlingaantal van haar school krimpt omdat ze dan geliefde collega’s moet ontslaan. Bij het vaststellen van visie en missie mag dit echter geen issue zijn.

Het managementdenken verspreidt zich nu al jaren als een geldverslindend virus door onderwijsland. Het besmet en maakt letterlijk ziek. Niemand lijkt te beseffen dat scholen helemaal niet hoeven te concurreren. Scholen worden er ook niet beter van. Wel is er een volstrekt overbodige laag van duurbetaalde managers ontstaan. Managers die sturen volgens het adagio ‘meten is weten’ en die de mens tot een dataset reduceren.

Rationalisering

Maxim Februari hield dit jaar de Godwinlezing. Februari: “De gezamenlijke greep van overheden en bedrijven op het individuele leven is een proces van rationalisering. De tegens van de rationalisering zijn al eeuwenlang bekend; vooral de morele blindheid die erdoor ontstaat, de verloochening van waarden en morele argumenten.”

Verderop schijft Februari dat er aantoonbaar gevaar schuilt in het versterken van de greep op mens en samenleving middels managementsystemen en datatechnologieën. ”Want alleen al het gebruik van zulke beheerstechnieken verandert de manier waarop we naar elkaar en de wereld kijken.”

Onhaalbare targets

Gelukkig is de manager op zijn retour, tenminste, als je sommige auteurs mag geloven. Een collega van MilieuFocus stuurde me een artikel dat het einde van de projectmanager aankondigt. De auteur schrijft elders op haar website: “Ik ervaar in elk project opnieuw dat mensen de brandstof zijn voor het succes van implementaties.” Ze gebruikt de brandstofmetafoor met de beste bedoelingen. Er zijn echter bedrijven die deze metafoor niet gebruiken, maar wel de mens als brandstof.

Amazon maakt uitbuiting in het Westen opnieuw groot. Een undercoverjournalist ‘schrijft dat de targets zelfs voor hem als marathonloper "niet te halen" waren’: “Ik had het gevoel dat mensen hier worden behandeld als vee, alleen om de robots te ondersteunen.” Amazon verdedigt zich met de opmerking ‘dat de targets voor de pakketjes zijn gebaseerd op ervaringen uit het verleden’. Kortom, volgens Amazon zijn mensen zeurkousen.  

Prijsvechten

Eerder dit jaar wees ik op deze plek al naar het sterke tv-programma De Prijsvechter. In een interview zegt programmamaker Roland Duong: “Duong uit. “Opvallend genoeg zijn de grote verliezers van de globalisering de mensen uit de middenklasse in de westerse wereld, dus ook in Nederland. Spullen werden goedkoper voor westerse consumenten, maar hun lonen stagneerden.” Amazon bewijst het gelijk van Duong: de salarissen zijn er veel te laag om van te leven.

Mensen als onderbetaalde brandstof ter ondersteuning van robots. Targets die voortkomen uit dataverzamelingssystemen. Mensen die als vee worden behandeld. Wat zei Februari ook alweer? “Alleen al het gebruik van zulke beheerstechnieken verandert de manier waarop we naar elkaar en de wereld kijken.” Welkom in de nieuwe wereld waarin de mens een energieleverende dataset is.

“Scientist say that we’re made out of atoms. But a little bird told me that we are made of stories.”

De moedeloos stemmende documentaire Shadow World over de internationale wapenhandel begint met bovenstaand citaat. Verhalen, voortkomend uit de relatie van de mens tot de natuur, maken de mens tot mens. De mens is kortom meer dan een verzameling atomen. “Menschen sind Tiere unter Einfluß,” schreef de Duitse filosoof Peter Sloterdijk. Mensen kunnen ‘onder invloed’ van alcohol en drugs zijn, maar altijd zijn ze beneveld door verhalen en ideologieën.

Prijskaartje

VPRO Tegenlicht wijdde een uitzending aan het al dan niet hangen van een prijskaartje aan natuur. Een uitzending waaruit het goed citeren is.

In Wageningen is een groep wetenschappers bezig met het opstellen van een hyper-gedetailleerde boekhouding van de natuur. Dat is nodig, want ‘de natuur heeft een financieringsprobleem’.

Mark Tereck, CEO van The Nature Conservancy, streeft naar vergaande samenwerking met grote bedrijven en multinationals. Critici beoordelen deze werkwijze als ‘greenwashing’. Tegenlicht onthoudt zich van commentaar, maar wie meer wil weten over de goede bedoelingen van multinationals en het succes ervan, kan terecht bij de Groene Amsterdammer.    

Losgezongen

“We zijn onze eigen wereld gaan loszingen van de werkelijkheid,” zegt natuurfilosoof Matthijs Schouten in Tegenlicht. Zowat alles waarmee mensen voorzien in hun levensonderhoud komt uit het schap, terwijl dit alles allemaal (direct of indirect) van of uit de volle grond komt. De mens zong zich los van de aarde, waardoor hij niet meer ziet dat hij er nog altijd even afhankelijk van is.

Dit is iets waarop de Amerikaans natuurhistoricus Jason W. Moore aanhaakt. Volgens hem zijn we altijd verweven met de natuur. Een ecologische crisis staat niet los van een politieke crisis, stelt hij. Je kunt niet zien waar het ene eindigt en het andere begint. We bestaan in een web van vervlochten relaties, een netwerk dat anders is dan het zakelijke netwerk van grootkapitalisten. Volgens Moore is het veronachtzamen van natuur ook het gevolg van naamgeving. Vanaf de opkomst van het kapitalisme mag alles wat ‘natuur’ heet, uitgebuit worden.

Netwerk opschalen

Zeggen wat de waarde van natuur is in termen anders dan geld is in principe niet moeilijk. Wel is het moeilijk in dit tijdsgewricht. Je moet maar durven, want je wordt al gauw gediskwalificeerd als een ‘softe’ – over naamgeving gesproken.

Voor bioloog Frans Vera staat de waarde van natuur buiten kijf: “We zijn gewoon schatplichtig aan de natuur.” Hij geeft zelf het antwoord op zijn vraag waar de klei voor de bakstenen van het Rijksmuseum vandaan komt. Klei komt uit de natuur.

Matthijs Schouten verbaasd zich over het feit dat de natuur gelijk kunst als een luxegoed wordt gezien. “Een omkering van waarden,” beweert hij, want natuur bewijst zijn waarde vooral als bestaansgrond: ze voorziet in onze primaire behoeftes.

Ik denk dat het grootkapitaal aan zet is. Zij moeten hun netwerk opschalen naar realistischer proporties. Blijven ze zich stug focussen op louter hun zakelijke contacten, dan vernietigen ze op termijn alle waarde.