Milieu: milieunieuws, milieukennis, milieuprofessional

Geluid, het ondergeschoven kindje van de milieuproblematiek roert zich. En niet zo’n beetje ook. Geluid is het subjectieve hinderstadium voorbij. Binnen afzienbare tijd gaan we kapot van de herrie.

Zo rond mijn dertiende was ik gek op wapens. Bij de bieb haalde ik rijk geïllustreerde boeken waarin de mafste wapens beschreven en afgebeeld werden. Met een goedendag sloeg je hersenpannen in. In een boek dat de geschiedenis van wapentuig behandelde, vergaapte ik me aan een wapen dat middels geluid mensen de dood in joeg. Omdat het toch al te cynisch was, dit wapen, was het nooit echt wat geworden.

Ik wist dus al vroeg dat geluid dodelijk kan zijn. Verleden week bevestigde de Gezondheidsraad en het RIVM dit morbide gegeven. “De Gezondheidsraad houdt geluidsoverlast verantwoordelijk voor de dood van tientallen tot enkele honderden Nederlanders per jaar,” lees ik op de website van De Kennis van Nu. Sowieso zal, als maatregelen uitblijven, herrie binnen twintig jaar het milieuprobleem zijn met de grootste impact op de volksgezondheid. Hoe doet geluid dat, mensen ziek maken, doden zelfs?

Walvishuilen

Op zoek naar een antwoord betrad ik als volstrekte leek de wereld van het geluid en wat het met mensen doet. En wat het met mensen doet, dat is niet niks. Het begint met genot, zoals iedereen weet, met muziek, walvishuilen en een klaterend beekje. Waar muziek tot openluchtfestival transformeert, slaat genot spoedig om in ergernis.

Een beetje rondneuzen en doorklikken op Wikipedia leert dat geluid bijvoorbeeld een prima wapen is om demonstraties uiteen te slaan, of gewoon lam te leggen omdat mensen misselijk worden en gedesoriënteerd raken. Men kan spelen met amplitude en frequentie, afhankelijk van wat men mensen wil aandoen. O, en infrasoon geluid (geluid met een frequentie lager dan 20 Hz) kan iemand spoken doen waarnemen. Buitengewoon interessant is het verhaal over Vladimir Gavreau die de nare effecten van infrasoon geluid in 1957 bij toeval ontdekte en ondervond.

Slapend ziek

Is dit nu het geluid waarover de Gezondheidsraad en het RIVM aan de bel trekken? Nee, zij wijzen op de alledaagse aanwezigheid van veel geluid in onze leefomgeving. Het weinig spectaculaire geluid zogezegd, maar niet minder schadelijk.

Het tv-programma De Kennis van Nu deed een slaapexperiment. Wetenschappers stelden de presentatrice tijdens haar slaap bloot aan voornamelijk verkeersgeluid. Op zeker moment steeg haar hartslag met dertig slagen per minuut terwijl ze gewoon doorsliep. “Je kunt niet gewend raken aan herrie,” zegt de onderzoeker. “Wel kun je gewend raken aan slecht slapen.” En precies schuilt de stille sloper, die lawaai is. “Je kunt je ogen sluiten, maar je oren niet,” completeert de man zijn verhaal.

De werkelijkheid is luidruchtiger dan de modellen die de overheid hanteert. Dit baart zorgen, temeer daar de overheid de normen nog wat versoepeld heeft. Ik ben er een beetje misselijk van. 

VPRO’s Onzichtbaar Nederland is de enige serie die ik helemaal en met genoegen uitkeek. Na de laatste aflevering dacht ik: dit land is een machine, een technisch-cultureel systeem. Werkelijk alles hangt hier met alles samen. En het functioneert verhip nog ook. Nog. 

Alle afleveringen van Onzichtbaar Nederland zijn online beschikbaar. Eén groot technisch-cultureel systeem. Dit deed me denken aan een artikel in De Groene Amsterdammer over de vier grootste voedselmultinationals van de wereld. Deze vier megabedrijven vat men onder de noemen de ABCD, van ADM, Bunge, Cargill en Dreyfus.

In 2014 vroeg de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (wrr) zich af of deze bedrijven niet niet too big to fail worden. Zijn deze bedrijven niet zo groot dat, mocht er onverhoeds een omvallen, de voedselvoorziening in het gedrang komt? Moeten deze bedrijven dus koste wat kost overeind gehouden worden? Goeie vraag, voor een andere keer. Ik hield me bezig met de vraag of dergelijke bedrijven naast (mogelijk) too big to fail niet ook too big to turn zijn. Daarbij dacht ik aan de grootste containerschepen, die eenmaal op koers, nauwelijks bij te sturen zijn.

Business case

Shell is too big to turn volgens Jelmer Mommers van De Correspondent: “De olie- en gasgigant wil graag groener worden, maar zit vast in het fossiele systeem. “ Een Shell-medewerker biecht op zich niet meer dan radertje binnen het bedrijf te voelen. De CEO is een heel groot radertje, maar ook hij kan de koers niet wezenlijk verleggen, vult Mommers aan en geeft de reden waarom dat niet kan:

“Shell moet doen wat het meest winstgevend is. Shell kan alleen in duurzame energie stappen als de business case goed genoeg is, en wat dat betreft blijven zon en wind achter bij olie en gas.”

De business case dus. De business case van stuntwinkels als Action werd toegelicht in een nieuwe serie: De Prijsvechter. Een leerzame eerste aflevering. Zo pogen prijsstunters hun prulspul niet als commodity maar als fast moving goods aan de man te brengen. Fast moving goods? “Ja,” antwoordt een onderzoeker, “net als een Snicker.” Want alleen zo vinden we het niet erg dat we deze producten daags na aankoop weer weggooien.

Dunne marges

Om onze koophonger te stillen importeren we dus scheepsladingen schoon afval vanuit productieland China. Hoe kunnen die prijsstunters hun waar zo goedkoop aanbieden? Meestal gaat de kostprijs vier tot vijf keer over de kop, maar winkels als de Action nemen genoegen met twee keer omdat ze het van de bulk moeten hebben. Ik vraag me af hoe we dit tij gekeerd krijgen.

Ik sprak een varkenshouder. Zijn stal huisvest 1500 fokzeugen, wat het tot een groot bedrijf maakt. Hij moet wel, zegt hij. De kostprijs is namelijk zo hoog, dat hij het van de grote hoeveelheid moet hebben. Dunne marges dwingen tot grootschalige productie. De business case. De varkensboer bracht me weer terug bij de aflevering over voedsel van de serie Onzichtbaar Nederland. Het was vooral deze aflevering die me deed beseffen dat alles met alles samenhangt. Systeem Nederland is too big to turn.